Jedną ze specyficznych form uzależnienia jest zależność od innej osoby tkwiącej w nałogu – jej choroby, destrukcyjnego zachowania, czynnika uzależniającego (np. substancji psychoaktywnych). Na współuzależnienie składa się wiele elementów, które pokazują złożoność tego problemu. Co to jest współuzależnienie? Jakie są fazy współuzależnienia i kto jest najbardziej zagrożony?
Co to jest współuzależnienie?
Pojęcie współuzależnienia odnosi się do trzech modeli, które są od siebie odmienne w kontekście przyczyny występowania omawianego problemu. Pierwszy z nich to model biologiczny, zwany też psychopatologicznym. Zakłada, że współuzależnienie jest po prostu chorobą psychiczną, która jest wynikiem długotrwałego przebywania w otoczeniu osoby uzależnionej i ekspozycji na negatywne bodźce płynące od tej osoby i otoczenia. Potwierdzeniem obecności współuzależnienia jest zdiagnozowanie co najmniej trzech zaburzeń dotyczących zdrowia psychicznego.
Dominacja nałogu w otoczeniu wyzwala spory stres psychologiczny u osób z najbliższego otoczenia uzależnionego. W drugim modelu osoba współuzależniona ma zaburzenia osobowości. Problemy z osobowością przyjmują tu postać niekorzystnych, powtarzalnych i sztywnych schematów związanych z działaniem i myśleniem, które są skoncentrowane wokół problemu uzależnienia.
Trzeci, ostatni model współuzależnienia to model adaptacyjny. Organizm wystawiony na nieustanny stres i poczucie napięcia wynikające z ekspozycji na zachowania i działania powiązane z nałogiem (np. powtarzające się spotkania towarzyskie z grami hazardowymi), zaczyna odczuwać przeciążenie emocjonalne. Aktualna sytuacja życiowa stanowi przyczynę frustracji i poczucia bezradności wobec możliwości wprowadzenia wszelkich zmian. Co z czasem prowadzi do obniżenia jakości życia.
Współuzależnienie – objawy
Objawy współuzależnienia są w głównej mierze uwarunkowane od charakteru osoby oraz od sytuacji, w której się właśnie znajduje. Dlatego też o współuzależnieniu mowa w przypadku występowania takich symptomów, jak:
- Usprawiedliwianie nałogu innej osoby np. zwalając to na stres w pracy.
- Nieustanne kontrolowanie, maksymalne koncentrowanie się i pełne zaangażowanie w uzależnienie bliskiego, co powoduje całkowite przearanżowanie codziennego życia.
- Wahania nastroju, częstsze uczucie pogorszonego samopoczucia, problemy ze snem, większa skłonność do rozdrażnienia, niekiedy apatia.
- Ciągłe odczuwanie winy, obowiązku i odpowiedzialności za nałóg innej osoby – często temu towarzyszy ślepa wiara we własną sprawczość, wyjątkowej skuteczności w walce z uzależnieniem bliskiego.
- Pojawienie się zaburzeń somatycznych np. nudności lub wymioty, biegunka, ból brzucha, nadmierna potliwość, ból i zawroty głowy.
- Uczucie całkowitej bezradności i niezdolności do opuszczenia destrukcyjnego środowiska i uzależnionego bliskiego.
Osoba współuzależniona – cechy
Choć istnieje wiele definicji współuzależnienia, to we wszystkich powtarzają się pewne stałe elementy dotyczące osób z najbliższego otoczenia uzależnionego. Jedną z nich jest poczucie nadmiernej zależności od innych. Jeżeli na samoocenę i samoakceptacja jest kreowana na opinii i działaniach osób trzecich, to znacznie łatwiej jest wpaść w pułapkę współuzależnienia.
Kolejną cechą osoby współuzależnionej jest nadopiekuńczość. Osoby tkwiące w nałogu często nie są w stanie o siebie zatroszczyć się, co rzecz jasna wymaga pomocy ze strony najbliższego otoczenia. Jednak chorobliwa nadopiekuńczość wiąże się ze szkodliwymi działaniami np. ponoszeniem odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez uzależnionego albo ukrywanie skutków jego niewłaściwego postępowania.
Osoby o sporych ambicjach i poczuciu odpowiedzialności są zwykle narażone na współuzależnienie. Przejęcie kontroli nad opieką, leczeniem i funkcjonowaniem osoby uzależnionej wraz z chęcią pomocy mogą przesłonić troskę o siebie i własne potrzeby.
Oczywiście nie można też zapominać, że do grupy ryzyka należą m.in. osoby o wątłej kondycji psychicznej, ze skłonnościami do uzależnień, borykające się z kompleksami, po przebytych traumach.
Jakie są fazy współuzależnienia?
Tak jak i uzależnienie jest procesem wieloetapowym, tak fazy współuzależnienia odpowiadają poszczególnym stopniom zaawansowania występującego problemu. Wyróżnia się sześć faz współuzależnienia, które można zaobserwować jako rozwijający się konfliktu w środowisku rodzinnym/partnerskim:
- Zaprzeczanie, to moment, w którym jeszcze nie ma współuzależnienia, ale nałóg jest postrzegany i traktowany jako stan przejściowy. Problem jest usprawiedliwiany. Mogą pojawić się pierwsze sprzeczności w stosunkach międzyludzkich.
- Próba rozwiązania problemu jest zwykle związana ze wzrostem napięcia, frustracji i sytuacji konfliktowych, gdyż pojawiają się zgrzyty na linii bliscy-uzależniony. Powodem jest chęć uporania się z nałogiem (np. rozmowy, przeszukiwania, kontrolowanie, próby ograniczenia).
- Konflikty między bliskimi narastają, co uniemożliwia współdziałanie i zaostrza sytuację. Uzależniony i pozostali członkowie rodziny przejawiają między sobą wrogość, brak skupienia na leczeniu długofalowym kosztem rozwiązywania bieżących problemów, częste kryzysy – codzienności towarzyszy spory chaos.
- Próba reorganizacji dotychczasowego życia, aby w złudny sposób zbudować sobie poczucie normalności. Problemy wynikające z nałogu partnera/członka rodziny są generalizowane.
- Współuzależniony próbuje zerwać kontakt z toksycznym środowiskiem i osobą uzależnioną. Ucieczka/odejście od rodziny/partnera może okazać się skuteczne, ale w wielu przypadkach kończy się fiaskiem.
Ostatni etap, czyli reorganizacja rodziny/rzeczywistości polega na ustaleniu nowego podziału obowiązku i ról po odejściu od osoby uzależnionej albo po zakończeniu jej leczenia i rozpoczęciu abstynencji.
Diagnozowanie objawów współuzależnienia i leczenie Kraków
Im wcześniejsza jest faza współuzależnienia, tym większa szansa na skutecznie wyleczenie. Osoby poszukujące wsparcia powinny rozpocząć współpracę z dr Lidią Godzwon, która jest psychologiem, pedagogiem i psychoterapeutą. Dzięki wieloletniemu doświadczeniu w terapii leczenia uzależnień wiem, jak pomóc osobom postronnym, które są drugoplanowymi ofiarami nałogu. Zachęcam do współpracy online i stacjonarnie w Krakowie.
Bibliografia:
- Bacon, Ingrid, et al. “The lived experience of codependency: An interpretative phenomenological analysis.” International Journal of Mental Health and Addiction 18.3 (2020): 754-771.
- Diotaiuti, Pierluigi, et al. “Internet addiction in young adults: the role of impulsivity and codependency.” Frontiers in Psychiatry 13 (2022): 893861.
- Chojnacka, Barbara. “Współuzależnienie i relacje zależnościowe w biograficznych doświadczeniach parentyfikacji.” Studia Paedagogica Ignatiana 26.3 (2023): 163-184.
- Salonia, Garima, R. Mahajan, and N. S. Mahajan. “Codependency and coping strategies in the spouses of substance abusers.” Scholars Journal of Applied Medical Sciences 9.7 (2021): 1130-1138.
- Silecka-Marek, Ewelina. “Uzależnienie i współuzależnienie od alkoholu w rodzinie a postępowanie mediacyjne.” Lubelski Rocznik Pedagogiczny 41.1 (2022): 151-172.
- Ślaski, Sławomir. “Style przywiązania z partnerem i przyjaciółmi a cechy osobowości u kobiet współuzależnionych.” Polskie Forum Psychologiczne. Vol. 24. No. 4. Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, 2019, 443-446.